Help hen door de wereld wat voorspelbaarder te maken

Bureau Samenhang

Bureau Samenhang is een initiatief van Marjoleine Steensma. Zij begeleid kinderen en jongeren, coacht leerkrachten en begeleiders van kinderen en jongeren met een ontwikkelingsstoornis, bijvoorbeeld autisme of ADHD, geeft presentaties en workshops over het lesgeven aan en het begeleiden van deze mensen en adviseert op maat over een goede aanpak.

Ook coacht zij volwassenen met autisme en is ze actief als consulent voor het CCE.

Een ontwikkelingsstoornis

Kinderen en jongeren met een ontwikkelingsstoornis lopen bijna altijd tegen problemen aan die zich normaal ontwikkelende leeftijdgenoten niet hebben.

En vervolgens lopen hun opvoeders; ouders, leerkrachten, begeleiders, tegen problemen aan. Zij zitten soms met de handen in het haar, ervaren 'handelingsverlegenheid'. Wat moet ik doen om dit kind, deze jongere goed te ondersteunen? In de hulpvraag van deze opvoeders komt vaak het woord 'gedrag' voor. De kinderen die aan hun zorg zijn toevertrouwd vertonen probleemgedrag. Als de opvoeders dit gedrag willen veranderen, bijvoorbeeld door te corrigeren, door ander gedrag aan te leren, door te belonen, dan blijkt dit maar ten dele, of helemaal niet, te helpen.

autisme

Kinderen en jongeren met een stoornis in het autistisch spectrum zien weinig samenhang in alle informatie die bij hen binnenkomt. Wat ze zien, horen, voelen en ruiken ervaren ze vaak als chaotisch en daardoor beangstigend. Ze weten niet wat er van hen verwacht wordt. Hoe ze daar op reageren verschilt per persoon. Soms trekken ze zich terug. Soms proberen ze zelf wat voorspelbaarheid te creëren door middel van vaste gewoonten en rituelen. Het komt voor dat ze zekerheid zoeken door keer op keer bevestiging te vragen; is dit wat ik moet doen, doe ik het zo goed? Die zekerheid wordt soms ook gezocht door ongewenst gedrag te vertonen. Dit om na te gaan of de grenzen en regels ook hier, ook nu, ook bij deze persoon gelden. Want dat dit voor ons volkomen vanzelfsprekend is, wil niet zeggen dat zit ook geldt voor dit kind. Al deze gedragspatronen zijn zogenaamde 'coping mechanismen'; een manier om met de stress die ontstaat door onduidelijkheid en onzekerheid om te gaan.

ADHD

Kinderen en jongeren met ADHD hebben vooral tekorten in hun executieve functies. Dit zijn cognitieve functies waardoor mensen kunnen beslissen op welke taak ze hun aandacht richten, die het hun mogelijk maakt hun gedrag te organiseren, hun korte termijn behoeften even opzij te schuiven, hun emoties te reguleren en hun gedachten te monitoren. Kortom, vaardigheden die helpen het gedrag te reguleren. Als iemand een achterstand heeft in het ontwikkelen van deze vaardigheden zal hij of zo extra ondersteuning nodig hebben om het gedrag te reguleren.

Passend Onderwijs

Alle kinderen verdienen een zo passend mogelijke plek in het onderwijs. Dat is het uitgangspunt van Passend Onderwijs. Onderwijs dat leerlingen uitdaagt, dat uitgaat van hun mogelijkheden en rekening houdt met hun beperking. Kinderen gaan, als het kan, naar het regulier onderwijs.

Dat is een goed streven. Een doelstelling die iedereen zal onderschrijven. Maar in de praktijk blijkt dat dan de vraag is: hoe houden we rekening met de beperking van leerlingen en sluiten we aan bij hun mogelijkheden? Leerkrachten vinden het soms moeilijk om de zorgleerlingen een passend aanbod te geven.

onderwijsbehoeften

Vooral de leerlingen met een ontwikkelingsproblematiek, de kinderen met ASS of ADHD, stellen hun leerkracht regelmatig voor lastige vraagstukken. Zij hebben vaak andere onderwijsbehoeften. Ze hebben andere ondersteuning nodig om te komen tot leren. Bijvoorbeeld instructie die hen helpt de al aanwezige kennis op te roepen en te activeren, ondersteuning in het zelfstandig werken door het werk in kleinere stappen op te delen enz.

Je kunt je natuurlijk laten leiden door theorie die beschikbaar is in literatuur, websites en dergelijke. Maar deze informatiebronnen kunnen niet anders dan algemene kenmerken geven van de leerstijl van deze kinderen en blijven wat betreft advies steken in globale richtlijnen.

Daarnaast valt in de literatuur op dat er vaak van uit wordt gegaan dat deze kinderen vooral met betrekking tot hun gedrag problemen hebben. Ze vinden het lastig om contact te maken met anderen, hebben moeite met agressie regulatie enz. Omdat ze een normale intelligentie hebben wordt er nog al eens van uit gegaan dat het leren op zich geen problemen oplevert.

Dat doet het echter wel. Bij de leerlingen met ADHD vooral door hun moeite hun werk te organiseren, bij kinderen met autisme door hun andere manier van informatie ordenen en verwerken. Als ze hierbij niet de juiste ondersteuning krijgen stagneert hun leerproces en kunnen als gevolg hiervan gedragsproblemen ontstaan. Door onderwijsbehoeften te (leren) herkennen, kan hieraan, bijvoorbeeld door klassenmanagement, tegemoet gekomen worden.

Stress

Als er niet tegemoet gekomen wordt aan onderwijsbehoeften, kunnen kinderen in het onderwijs veel stress ervaren. Leerlingen met een aanvaardbaar stressniveau kunnen rustig nadenken, logisch redeneren en acties overdenken. Ze zijn in staat om te leren. Kinderen die te veel stress ervaren staan eigenlijk continue in een overlevingsstand. Hierdoor komen ze niet tot leren en de kans is groot dat ze moeilijk gedrag laten zien.

Boek

Het boek dat ik, samen met Ank Poland, heb geschreven over autisme in het onderwijs.

Samenvatting

Beide auteurs hebben veel ervaring met autisme en begeleiding ervan in het onderwijs. Steeds weer stuiten zij op het feit dat kennis over autisme vaak niet verder gaat dan tips en trucs. In het passend onderwijs is echter meer kennis/inzicht nodig om de diepere laag van autisme te begrijpen. Wanneer je echt begrijpt waarom deze leerlingen anders denken en anders in het leven staan, kun je makkelijker met hen omgaan. In dit boek bieden de auteurs handvatten voor de onderwijspraktijk (zowel basis- als voortgezet onderwijs) met de theorie als basis. De tekst wordt verduidelijkt met een aantal voorbeelden.

Een belangrijke start in het omgaan met autisme is de (h)erkenning daarvan. In het eerste hoofdstuk lichten de auteurs dit toe.
Het tweede hoofdstuk beschrijft de verschillende theorieën van waaruit autisme meestal verklaard wordt. Deze drie cognitieve theorieën en een ontwikkelingstheorie vormen samen een goede basis voor het begrijpen van autisme, waardoor het mogelijk wordt de begeleiding van mensen met autisme met meer inzicht vorm te geven. Inzicht in de begeleiding is belangrijk omdat geen twee mensen met autisme hetzelfde zijn en autisme vele verschillende uitingsvormen kent.
Onderzoek heeft aangetoond dat de hersenen van leerlingen met autisme anders werken. Dit betekent dat zij bepaalde zaken minder goed kunnen, andere dingen juist beter doen en sommige dingen gewoon anders doen. Dit is het onderwerp van hoofdstuk drie.
In het vierde hoofdstuk worden het intelligentieonderzoek, het disharmonisch profiel en de verwerkingssnelheid met enkele punten die daarbij van belang zijn besproken, met name voor het onderwijs.
De emotionele ontwikkeling komt in het volgende hoofdstuk 5 aan bod. Wanneer er zorgen zijn rond de ontwikkeling van een leerling, of als er sprake is van gedrag dat niet begrepen kan worden uit andere zaken, zou het zinvol kunnen zijn om met meer aandacht naar dit onderwerp te kijken.
Jongens en meisjes zijn verschillend. Hoofdstuk 6 laat zien dat meisjes met autisme zich anders gedragen dan jongens met autisme.
Nadat diverse zaken rond autisme zijn besproken, kijken we in hoofdstuk 7 naar de verschillende consequenties daarvan in de praktijk. Welke factoren vormen een zodanige belasting bij autisme dat zij regelmatig als teveel worden ervaren en overbelasting in de hand kunnen werken. Deze factoren zijn onder te brengen in vijf verschillende categorieën die we aandachtsgebieden noemen.
Het begrip ''probleemgedrag'' vormt het onderwerp van hoofdstuk 8. Heel belangrijk is hoe naar dit gedrag wordt gekeken en vooral ook hoe daarmee wordt omgegaan. Vaak is bij autisme dit gedrag het resultaat van overprikkeling of overbelasting.
De vijf aandachtsgebieden voor het onderwijs komen in het volgende hoofdstuk (hoofdstuk 9) aan de orde, met perspectief op de manier van lesgeven.
De auteurs sluiten af met een hoofdstuk (hoofdstuk 10) over ondersteuning bij autisme, geïllustreerd met enkele praktijkvoorbeelden.

Uitgever Tricht, Uitgeverij van

EAN 9789492333377